Geweldloze of verbindende communicatie

Communicatie bevat het woord UNI : U en IK. We hebben twee oren en 1 mond… Om te spreken maar vooral ook om te luisteren, naar de ander en naar onszelf.

90% van onze communicatie is non-verbaal, de rest is met woorden.

Om te begrijpen hoe de verbindende communicatie werkt is het belangrijk om terug te grijpen naar de werking van de hersenen.

Zoals ik in de vorige blog heb uitgelegd is ons brein opgebouwd uit drie breinen.

Hersenstam (reptielenbrein) : dit is ons oudste brein (300 miljoen jaar oud) en zorgt voor onze overleving. Het krijgt informatie van ons lichaam en helpt ons alles te reguleren, hoe je ademt, hoe je spijsvertering werkt…

Als we ons bedreigd gaan voelen reageert dit brein door te gaan vechten, vluchten of bevriezen. Deze reactie is een verdedigingsmechanisme voor als er gevaar dreigt. Door deze reactie worden er een aantal processen in ons lichaam gestimuleerd door de stresshormonen (adrenaline, cortisol) die vrijkomen en ons hart sneller doen slaan, spieren doen aanspannen, je krijgt kippenvel, zintuigen worden scherper,… Het is lichaam is voorbereid om te vechten of te vluchten (of te verstijven). Als het gevaar verdwenen is, komen er andere hormonen vrij (dopamine, endorfine) die de balans zullen herstellen.

Je kunt deze reactie herkennen als je bijvoorbeeld je je hand verbrandt, dan zal je hem instinctief terugtrekken, maar ook als je partner je begint uit te schelden...

De hersenstam is heel nauw verbonden met het limbisch systeem (emotionele of zoogdierenbrein) . Ook een hele oude structuur (200 miljoen jaar oud). Dit limbisch systeem omvat alles wat met emoties en affectiviteit te maken heeft. Het zorgt dat je plezier hebt aan iets. Hier zitten zowel positieve gevoelens als liefde en genegenheid, als negatieve zoals verdriet en angst. Het limbisch systeem zorgt er ook voor dat je gebeurtenissen onthoudt, zodat je ze kan herhalen of vermijden. Plezierige dingen wil je graag herhalen (eten, knuffelen, strelen, slapen, seks, lachen,...) terwijl je onplezierige zaken zoveel mogelijk wil vermijden: verdriet, pijn, ontgoocheling... Dat betekent dat als je vroeger veel gepest bent geweest, je heel alert zult reageren als je in een groep negatieve opmerkingen krijgt over jezelf. Je instinctieve breinen (hersenstam en limbische systeem) slaan dan op tilt en je zal als reactie gaan vechten (bv. keihard, met overtuiging en kwaadheid ontkennen, beschuldigende opmerkingen maken aan het adres van de ander), vluchten (de groep proberen te ontwijken), bevriezen (bv. niks weten te zeggen, dicht klappen). Dat kan zo ver gaan dat het limbisch brein vaak verantwoordelijk is dat je irrationele dingen gaat doen. Zaken die je met je normaal logisch verstand nooit zou doen: met borden smijten in de keuken, koopwoede, overspel, met je hoofd (letterlijk) tegen de muur lopen, enz. Zo vermoedt je wellicht al dat je vaker instinctief reageert op je partner dan je zou willen (toegeven).

Uit onderzoek is ook gebleken dat mannen en vrouwen anders reageren in situaties van stress en gevaar. Zoals reeds gezegd maakt het lichaam bij dreigend gevaar adrenaline aan. Deze zorgt voor een toename van energie om aan te vallen of je te verdedigen. Nu blijkt dat deze steekproef voor meer dan 85% uit mannen bestond... Bij het herhalen van eenzelfde onderzoek bij het vrouwelijk publiek kwam er een heel ander beeld naar voren! De hoeveelheid adrenaline die vrouwen aanmaken is namelijk veel kleiner. Maar het hormoon dat bij hen het meest vrijkomt in tijden van gevaar, is oxytocine, ook wel bekend als het “knuffelhormoon”. Dit maakt dat vrouwen in tijden van verhoogde spanning eerder vrienden zoeken, of bevriezen in hun actie en niet zozeer de strijd zullen aangaan.

Deze twee structuren werken nauw samen met de cortex, ons cognitieve brein. In de loop van miljoenen jaren evolutie heeft er zich bij de mens een veel jongere laag hersenen gevormd, het 'nieuwe' brein of neocortex wat in het Latijn betekent: nieuwe schors. In de cortex zijn er functies aanwezig die ons onderscheiden van alle andere dieren. Het vermogen namelijk om logisch te denken, het leervermogen, het opdoen van kennis, het observeren van ons eigen gedrag, het gebruiken van een taal, creativiteit, het analyseren en oplossen van problemen,... Ook morele normen en waarden bevinden zich hier in het cognitieve brein.

In dit filmpje van Dan Siegel wordt dit ook makkelijk voorgesteld.

Ons gedrag (en communicatie) wordt vaak onbewust gestuurd en op basis van onze emoties. Daar de hersenstam en limbisch systeem de oudste structuren zijn, reageren deze veel sneller dan onze cortex, ons denken. En onderdrukken de emoties vaak ons denken. In situaties van levensbedreigende stress is dit noodzakelijk en maar goed hoor, stel dat je bijna wordt aangereden… je moet niet eerst gaan denken en dan reageren.

Maar toch reageren we vaak ook vanuit dit deel van het brein, ook in de communicatie, alsof we bedreigd of aangevallen zijn. Dit deel werkt als het ware vaak onafhankelijk. Je kan een emotie niet opdragen te verdwijnen of sterker te worden.. De taal heeft er een beperkte invloed op. Dus vaak zitten de emoties in het lichaam en is er nog geen taal aan gekoppeld (is verder in het menselijk brein, de neocortex). Dus om zaken los te maken kan lichaamswerk wel een oplossing bieden. Taal en het denkvermogen hebben maar een geringe invloed op het emotionele brein!

Anderzijds kun je het vermogen ontwikkeld hebben om cognitieve controle over je emoties te verkrijgen, waardoor je er erg bedreven in bent geraakt verstandelijk om te gaan met je emoties. Als je daar al te goed in bent geworden, bv. als jongen heb je geleerd 'cool' te zijn, geen emoties te tonen, dan verlies je uiteindelijk het contact met de signalen van het emotionele brein. Je gaat dan alleen nog rationele beslissingen nemen die los staan van de ervaringen in je lichaam met zijn behoeften en verlangens. Je zal telkens twijfelen omdat je vanuit je verstand moet beslissen terwijl je niet meer voelt wat je 'buik' wil. Is er een scheiding tussen het cognitieve en emotionele brein, dan worden de (kleine) alarmsignalen van het lichaam niet meer waargenomen, de accurate zorg voor het lichaam neemt af, en het lichaam krijgt niet de voeding of de nodige rust en grenzen worden te gemakkelijk overschreden in de vorm van een lichamelijk of psychisch probleem: burn-out, overspanning,...

Het is vooral heel belangrijk dat deze drie systemen goed samen werken. De basis voor ons welbevinden is de verbinding tussen deze systemen.

Deze drie systemen zijn ook belangrijk voor de verbindende communicatie.

Bij verbindende of geweldloze communicatie, door Marshall Rosenberg deelt de communicatie in in vier stappen :

- WAARNEMEN (zonder oordeel of interpretatie)

- GEVOEL (zonder oordeel of interpretatie)

- BEHOEFTE (zonder op de ander te projecteren)

- VERZOEK (concreet, realistisch, positief, bespreekbaar)

Bij waarnemen gaat het over hoe de situatie echt is, wat kunnen we objectief waarnemen. Bijvoorbeeld : we hadden een afspraak om 8u, het is nu 9u en je komt net toe. Wat is mijn gevoel daarbij (zonder te gaan oordelen) bijvoorbeeld ik voel me boos en bezorgd. Dan ga ik verder op zoek naar de behoefte zonder de ander daarbij aan te vallen of te projecteren. Bijvoorbeeld : ik wil weten wat er aan de hand is en ik wil gerustgesteld worden dat ik in de toekomst wel op gemaakte afspraken kan regelen. Dan eindig je met een verzoek, iets die concreet en realistisch uitvoerbaar is voor de ander. Iets die positief en bespreekbaar is, geen eis. Bijvoorbeeld : wil je er nu met mij over praten?

In plaats van direct aanvallend te roepen : je bent te laat ! Het is ook altijd hetzelfde met jou ! Ik kan ook nooit op jou rekenen !

Dit is aanvallend, vanuit je oudere breinen, de emoties nemen de overhand. In plaats van de tijd te nemen, de situatie te gaan waarnemen, de emotie te gaan aanschouwen (gevoel) en gaan benoemen. En van daaruit voelen wat je nodig hebt (behoefte) om dan een concrete opmerking of vraag te kunnen stellen, vanuit je cognitieve brein (verzoek).

Gedachten, gevoelens, beslissingen en gebaren sluiten op een heel natuurlijke manier op elkaar aan. Het emotionele brein geeft energie en richting, en vertelt je gevoel, terwijl het cognitieve brein de uitvoering organiseert en het verzoek zal uiten.

Op deze manier werken je drie breinen samen. Luister je naar je gevoel, onderdruk je het niet maar acteer je niet vanuit het gevoel. Laat je het samenwerken met je cognitieve brein.

Zodat je tot een verbindende en geweldloze communicatie kunt komen.